Yazar: Arş. Gör. Mustafa Ateş
Milli Görüş hareketi, “Yaşanabilir bir Türkiye, yeniden büyük Türkiye ve yeni bir dünya” vizyonuyla ulusal ve küresel siyasette bir hedef ortaya koymuştur. Türk dış politikasına yönelik alternatif söylemler ve politikalar üretirken, küresel siyasette de etkili pozisyon alma gayreti gütmüştür. Milli Görüş hareketinin kurucu lideri Prof. Dr. Necmettin Erbakan, Türkiye’nin Batı-merkezli politikasına karşı çıkmış “şahisyetli bir dış politika” anlayışıyla özellikle İslam dünyasını ve mazlum coğrafyaları kapsayan küresel bir vizyon çizmiştir. Erbakan “Yeni bir dünya” anlayışıyla İslam dünyasıyla yakınlaşma ve iş birliği kurma çabası gütmüştür. İki aşamadan oluşan Yeni Bir Dünya ideali, emperyalizme karşı birlik ve beraberliğin oluşturulması amacıyla müslüman ülkelerin bir araya gelmesini ve mazlum coğrafyaların gayri adil müesses düzene karşı birlik oluşturmasını içermektedir.[1]
İslam birliğinin ilk adımı olarak, gelişmekte olan müslüman ülkelerin bir araya gelmesiyle 1996 yılında D-8 kurulmuştur. D-8, küresel sisteme karşı bir meydan okuma hareketi olarak tezahür etmiştir. Ekonomik iş birliği amacıyla uluslararası bir kuruluş olan D-8, adaletten uzak global sömürü sisteminin karşısında yer alarak, zulüm dünyasına karşı saadet dünyasını temsil etmektedir. Müstekbirlere (kendini üstün gören, ezen, sömüren) karşı mustazafları (ezilmiş, ekonomik bakımdan fakir hale getirilmiş, güçlü devletlerce sömürülmüş, zayıf topluluklar) savunan D-8, 8 üye ülkeden (Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye) oluşmaktadır.
Erbakan’ın dış politika anlayışı yalnızca 8 müslüman ülke ile sınırlı değildir. Erbakan “İslam kardeşliği” yaklaşımıyla tüm Müslüman ülkelerin birlikte hareket etmesinin gerekliliğine inanmıştır. Onun Türkiye sınırlarını aşan yaklaşımı, İslam dünyasında etkili bir rol almasıyla sonuçlanmıştır. Erbakan Türkiye’yi merkeze alarak İslam dünyasına yön tayin etme ve Milli Görüş ideolojisini yayma gayreti gütmüştür. Yeni adil bir düzen tesis etmek amacında olan Erbakan, D-8’de Türkiye’nin pozisyonunu şu şekilde tanımlamaktadır: “Biz iki tane kadanıdımız açtık, birisi bütün Asya ta Endonezya’ya kadar, birisi Afrika Nijerya’ya kadar. Türkiye dünyanın merkezidir.”[2]
Erbakan önderiliğinde Milli Görüş hareketi İslam dünyası içerisinde kurucu bir pozisyon elde etmiştir. Öyle ki Milli Görüş, dünyadaki İslami hareketlerle yakın ilişki içerisinde olmuş, zaman zaman o hareketlere tecrübe aktarımında bulunmuştur. Bunun örneklerinden birisi Fas Adalet ve Kalkınma Partisi (Hizb el-Adale ve’t-Tenmiye – HAT)’nin kuruluş sürecinde görülmektedir. HAT’ın dini kolu olan Tevhid ve Islah Hareketi (TIH) ile Milli Görüş hareketi yakın ilişki içerisindedir. İslami bir hareket olarak varlık gösteren TIH’ın siyaset sahnesine çıkmasında ve partilileşme sürecinde, Milli Görüş lideri Necmettin Erbakan’ın büyük bir rolü vardır. HAT’ın dış ilişkiler ofisi üyesi olan Dr. İdris Bunuu, toplumsal bir hareket olan TIH’ın siyasete giriş sürecinde Erbakan’ın önemli teşviki olduğunu belirtmektedir. Bunuu, Erbakan’ın genel olarak İslami hareketlerin ve özelde TIH’ın toplumsal hedeflerine ulaşma noktasında siyaseti bir kapı olarak görmelerinde önemli bir rol oynadığını ifade etmektedir. Erbakan, TIH’ın ve HAT’ın liderlerini eylem, değişim ve reform çerçevesinde siyasi eylem ve uygulamanın önemine inanma hususunda ikna etmeyi başarmıştır. Bunuu Erbakan’ın yaklaşımını siyasi arka plana sahip ilham verici bir uygulama olarak ve Erbakan’ı da bu siyasi pratiğin lideri olarak nitelendirmiştir. Erbakan’ın Fas’ta ve Fas dışında İslami hareketin evlatları tarafından takdir edildiğini ve saygı duyulduğunu belirten Bunuu, İslami altyapıya sahip pek çok siyasi tecrübenin diğer akımlarla mücadelesindeki başarısının Erbakan sayesinde olduğunu belirtmektedir.[3]
Toplumsal bir hareket olan TIH’ın siyasal bilince ulaşmasında, yönlendirici bir isim ve fikir babası olan Erbakan, Fas’ta hareketin lierleriyle gizli bir toplantı gerçekleştirmiştir. Nihayetinde siyasi bir hareket olarak HAT, Erbakan’ın tavsiye ve telkinleri sonucu teşekkül etmiştir.[4] TIH, o zamana kadar hedefleri itibariyle toplumsal bir hareket olmaktan öteye gidememiştir. TIH’ın Fas’taki girişimlerini takdirle karşılayan Erbakan, hareketin lideri olan Saadettin Osmani’ye çalışmaların güzel, gerekli ancak yetersiz olduğunu ifade etmiştir. Erbakan, siyasi güç haline gelinmediği sürece iktidar sahiplerinin yapılan girişimleri baltalayacağını belirterek, hareketin siyasallaşması tavsiyesinde bulunmuştur.[5] Dönemin HAT milletvekillerinden birisi olan el-Mukri İdrisi 2011 yılında yaptığı açıklamada 1990 yılında Erbakan’ın Fas’ta kendilerini ziyaret ettiğini, şartların ağır olduğu o dönemde toplantının gizli gerçekleştiğini ve o görüşme sonrası dünya görüşlerinin değişerek, hareket olarak müthiş bir motivasyon elde ettiklerini ifade etmiştir.[6] Dönemin Saadet Partisi İstanbul İl Başkan Yardımcısı olan Mustafa Kaya da 2000’li yılların başında Fas’a yönelik gerçekleştirdikleri kapsamlı bir ziyarette, dönemin hareket lideri Abdülkerim el-Hatip ile yaptıkları görüşmede, hareketin siyasi zeminde faaliyet göstermesi hususunda Erbakan’ın teşvik ve telkini olduğunu teyit etmektedir.[7]
TIH ve HAT mensuplarının Erbakan’a özel bir hayranlık besledikleri görülmektedir. Kaya yaptıkları ziyarette, Fas toplumunda Erbakan’a karşı büyük bir sempati gördüklerini belirtmiştir. Aynı zamanda hareket mensuplarının Milli Görüş’ün Türkiye’de yasal zeminde bir siyasi pratiğe sahip olmasının etkilerini müşahede ettiklerini ifade etmiştir.[8] Kaya, Erbakan’ın düzenlemiş olduğu Müslüman Topluluklar Birliği toplantılarının her iki hareketin kaynaşmasında oynadığı rolü vurgulamaktadır. Kaya aynı zamanda hareket liderlerinin (Saadettin Osmani, Muhammed Hamdavi) Erbakan’dan çok etkilendikleri, onu bir yol gösterici olarak gördüklerine dair birçok konuşma ve değerlendirmelere şahit olduğunu belirtmiştir.[9] 2006 yılında Anadolu Gençlik Derneği İstanbul şubesini ziyaret eden HAT Genel Başkanı Saadettin Osmani, Erbakan’a olan hayranlığını dile getirerek bunun nişanesi olarak oğlunun ismini Necmettin koyduğunu belirtmiş ve şu açıklamaları yapmıştır:
“Millî Görüş Türkiye’de ortaya çıkmış ve liderliğini Erbakan Hocamız yapmıştır. Fakat bu dava evrenseldir. Erbakan sadece Türkiye’ye değil bütün dünyaya huzur getirecek bir projenin temellerini atmıştır. Fas halkı Erbakan’a karşı büyük bir hayranlık beslemekte ve bunu her fırsatta dile getirmektedir.”[10]
2011 yılında Erbakan’ın cenazesine katılan TIH lideri Muhammed Hamdavi ise şu açıklamaları yapmıştır:
“Dünyada diğer İslami hareketler siyasetle hizmet yapmak caiz mi değimli tartışması yaparken Erbakan bu siyasi arenaya çoktan girmişti. Hatta Başbakan Yardımcısı olarak Kıbrıs’a kadar ulaşmıştı. Diğerlerine göre çok daha derin ve ferasetli bir ufka sahipti. İslami çizgisinden sapmayarak hem bu yüzyılın hem de geçmiş yüzyılın siyasi İslami direnişçisi olduğunu gösterdi.”[11]
Hamdavi, 2015 yılında İstanbul’da düzenlenen Erbakan’ı anma programına katılarak Erbakan’ın maddi ve manevi kalkınmayı sağlarken, insanların kalbine imanı yerleştirdiğini ve bu bakımdan pek çok yönüyle kendilerine ve sonraki nesillere örnek bir şahsiyet olduğunu ifade etmiştir.[12]
Hareket siyasi alandaki faaliyetlerinde “Türk modelini” örnek almıştır. Türk modeli olarak temel alınan düşünce ve pratik, Erbakan’ın ve Milli Görüş hareketinin Türk siyasi sahnesindeki faaliyetleri olmuştur. Erbakan liderliğindeki İslami hareket mensuplarının devlet baskısına rağmen siyasi aktivizmini sürdürme kararlılığı, HAT açısından “Türk modelinin” cazibesini oluşturmuştur.[13]
HAT’ın dini kolu TIH’ın selefi olan Abdelilah Benkirane liderliğindeki Cemaati İslamiyye, 1980’lerin sonları ve 1990’lar boyunca Erbakan ve Milli Görüş’ün İslami siyasetini ayrıntılı bir şekilde incelemiş ve takip etmiştir. Hareket, Milli Görüş’ün siyasi eylem ve ptatiğini takip ederek kendi siyasi çizgisine yön verme çabası içerisinde olmuştur. Benkirane hükümetinde İletişim Bakanlığı yapan Mustafa Halfi, Erbakan liderliğindeki “Türk modeli”nin İslami değerlerle modern sivil devletin gerekliliklerini uyum içerisinde yürüttüğünü belirtmiştir. Halfi, 1970’lerde Milli Selamet Partisi, 1980’lerde ve 1990’larda Refah Partisi ile Türkiye’de yaşananları incelediklerini, bu sayede sistemi boykot etmek ve yok saymak yerine siyasi pratiğe katılım fikrini benimsediklerini ifade etmiştir.[14]
Nihayetinde Erbakan liderliğindeki Milli Görüş hareketi siyasi eylem ve uygulamaları ile Türkiye sınırlarında “şahsiyetli dış politika” vizyonuyla “yaşanabilir bir Türkiye, yeniden büyük Türkiye” sloganıyla hareket ederken, “yeni bir dünya” sloganıyla da küresel bir vizyon ortaya koymuştur. İslam dünyasında etkili bir rol oynayan Milli Görüş hareketi, küresel mahiyette oyun kurucu bir rol üstlenmiştir. Milli Görüş’ün bu kurucu rolü Fas’taki toplumsal bir hareket olan TIH’ın siyasallaşma sürecinde de kendini göstermiştir. Erbakan’ın ve Milli Görüş hareketinin Türkiye siyasetinde yasal zeminde yürüttüğü siyasi pratiği TIH ve partileşme sonrası HAT için ilham kaynağı olmuştur.
[1] Necmettin Erbakan, İslam Birliği, Ankara: MGV Yayınları, 2023, s. 9.
[2] 32. Gün Programı, “Necmettin Erbakan 32. Gün’de-1996”, Youtube, 27 Şubat 2020, https://www.youtube.com/watch?v=5CQbXpV5siQ&t=1655s
[3] Dr. İdris Bunuu (Fas Adalet ve Kalkınma Partisi Dış İlişkiler Ofisi Üyesi) ile yapılan görüşme, 7 Temmuz, 2021.
[4] Mustafa Kaya (Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı) ile yapılan görüşme, 6 Temmuz, 2021.
[5] Hasan Bitmez (Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı) ile yapılan görüşme, 6 Temmuz, 2021.
[6]“Fas’taki çocuklara Erbakan ismini koyduk”, Milli Gazete, 3 Mart, 2011, https://www.milligazete.com.tr/haber/1025484/fastaki-cocuklara-erbakan-ismini-koyduk
[7] Mustafa Kaya (Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı) ile yapılan görüşme, 6 Temmuz, 2021.
[8] Mustafa Kaya (Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı) ile yapılan görüşme, 6 Temmuz, 2021.
[9] Mustafa Kaya (Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı) ile yapılan görüşme, 6 Temmuz, 2021.
[10] Selim Akduman, “Fas Adalet ve Temniye Partisi’nden AGD’ye ziyaret”, Milli Gazete, 1 Kasım, 2006, https://www.milligazete.com.tr/haber/841742/fas-adalet-ve-temniye-partisi-nden-agd-ye-ziyaret
[11] “Fas’taki çocuklara Erbakan ismini koyduk”, Milli Gazete.
[12] “İhvan lideri Erbakan’ı anma programında konuştu: O, ümmete direnişi; Siyonist ve emperyalistlere karşı dik durmayı öğretti”, İslami Analiz, 2 Mart, 2015, http://www.islamianaliz.com/h/14520/ihvan-lideri-erbakani-anma-programinda-konustu-o-ummete-direnisi-siyonist-ve-emperyalistlere-karsi-dik-durmayi-ogretti
[13] Feriha Perekli, “The Applicability of the “Turkish Model” to Morocco: The Case of the Parti de la Justice et du Développement (PJD)”, Insight Turkey, 14/3 (2012), s. 94.
[14] Perekli, “The Applicability of the “Turkish Model” to Morocco”, s. 95.
Yazının PDF Dökümanına Ulaşmak İçin Tıklayınız: Yeni Bir Dünya” Vizyonunda Milli Görüş’ün Küresel Siyasetteki Kurucu Rolü
